Η μεσοτοιχία μεταξύ ποιητικής και πολιτικής ηθικής

Η μεσοτοιχία μεταξύ ποιητικής και πολιτικής ηθικής

Το γεγονός καθαυτό είναι ήδη γνωστό, η δε πρακτική-πολιτική του σημασία ανήκει στο παρελθόν. Αρκετοί μάλιστα δημοσιολογούντες αντέδρασαν ήδη δεόντως από τις στήλες των εφημερίδων και από τα μπλογκ του διαδικτύoυ. Η ζημιά όμως έγινε, προς δύο μάλιστα κατευθύνσεις, αυτό δε που απομένει είναι να κάνουμε τον απολογισμό για την ποσοτική και την ποιοτική της εμβέλεια.

Πρόκειται για τη δημόσια υποστήριξη προς τον υποψήφιο με τον συνδυασμό του κ. Νικήτα Κακλαμάνη δημοτικό σύμβουλο στο Δήμο Αθηναίων κ. Ηλία Ψινάκη από δύο κορυφαίες δημόσιες προσωπικότητες της διανόησης, πιο συγκεκριμένα από το χώρο της λογοτεχνίας: τον στιχουργό και προσφάτως ευπώλητο πεζογράφο κ. Μάνο Ελευθερίου, τραγούδια του οποίου έχουν εγχαραχθεί στο συλλογικό υποσυνείδητο των Νεοελλήνων, και την κ. Κική Δημουλά, ποιήτρια υψηλού διαμετρήματος και Ακαδημαϊκό τα τελευταία χρόνια.

Έχουν περάσει πάνω από τρεις δεκαετίες από την εποχή που ο καθηγητής Δ. Μαρωνίτης έγραψε σειρά άρθρων για τον Μανόλη Αναγνωστάκη με γενικό τίτλο «ποιητική και πολιτική ηθική». Συνοπτικά μιλώντας, τα κείμενα εκείνα αναφέρονται σε γενικές γραμμές στην αρμονική συνοδοιπορία ποίησης και πολιτικής στάσης στο έργο και στη ζωή του εκλεκτού εκείνου ποιητή, ο οποίος με το λογοτεχνικό έργο, τα θεωρητικά κείμενα, την εκδοτική δραστηριότητα και τη στάση του ως πολίτης, έδειξε οδούς προς μίμηση στους νεώτερους, σε μια εποχή δύσκολη, στην οποία η ποίηση δεν διασταυρώνονταν με τις δημόσιες σχέσεις, στον ίδιο βαθμό που οι κοινωνικοπολιτικοί αγώνες δεν διασταυρώνονταν με τον κρατικοδίαιτο συνδικαλισμό. Ο νεαρός Μανόλης Αναγνωστάκης, καταδικασμένος σε θάνατο την εποχή του εμφυλίου πολέμου, αναμετρήθηκε με το φόβο του μελλοθανάτου αναμένοντας την εκτέλεσή του εκατοντάδες πρωινά. Μεταπολεμικά δεν εξαργύρωσε την αγωνία του στο «χρηματιστήριο του μέλλοντος», όπως θα έγραφε. Δεν άλλαξε πορεία, όταν ο πολύς κόσμος άλλαξε τη δική του. Ο Μανόλης Αναγνωστάκης διετέλεσε οργανικός διανοούμενος. Μέχρι τη στιγμή που ένιωσε ότι η ποίηση και η λοιπή θεωρητική του παρέμβαση δεν είχε κανένα νόημα και σταμάτησε να γράφει, όταν ενδεχομένως τον σταμάτησε κι η ίδια η ποίηση.

Και λοιπόν; Τι νόημα έχουν οι παραπάνω αναδρομές, θα ρωτούσε κάποιος. Για όποιον έχει την ιδιότητα του φιλολόγου και διδάσκει δίπλα δίπλα τα ποιήματα της Δημουλά και του Αναγνωστάκη στο σχολείο, οι αναδρομές αυτές και οι ανάλογοι συνειρμοί είναι αναπόφευκτοι. Διότι παρουσιάζουμε τους πνευματικούς ανθρώπους ως ιδεατούς αναγνώστες της ατομικής μας πορείας και συνάμα ως άξιους τιμητές και οδοδείκτες της πορείας της κοινωνίας. Και μέσα στην αγωνία μας να πείσουμε, από ανάγκη, τον ίδιο τον εαυτό μας και τους μαθητές μας, προβάλλουμε τους διανοούμενους ως μέτρο της ζωής μας, για να πιαστούμε από κάπου και να βοηθήσουμε και τα παιδιά να στηριχτούν σε μια σταθερά, σ’ έναν κόσμο στον οποίο πλέον πάντα ρει χειμαρρωδώς. Ακόμη και τα εκθεσιολόγια, στις συγγραφικές τους συνταγές, αναφέρονται στο ρόλο που καλούνται να διαδραματίσουν οι διανοούμενοι, για να συμβάλουν στην επίλυση των μεγάλων προβλημάτων. Καταμεσής σ’ αυτήν την προσπάθεια μάς κεραυνοβόλησε, εμάς τους ταπεινούς μικρομεσαίους δασκάλους -επαρχιακών σχολείων συχνά- η δήλωση στήριξης και εκτίμησης της Κικής Δημουλά και του Μάνου Ελευθερίου, όχι προς ένα πρόσωπο αποκλίνον από τα καθιερωμένα της καθημερινότητας, όχι έναν λόγιο, όχι έναν ασύμβατο και ασυμβίβαστο με την καθημερινότητά μας, αλλά ένα γέννημα και ανατροφοδότη της σόου μπιζ.

Δεν υποτιμούμε τον κ. Ψινάκη, τουναντίον! Μακάρι να ήταν ο γράφων τόσο επιτυχημένος στην εργασία και τη σταδιοδρομία του όσο εκείνος! Ούτε πρόκειται για ζήτημα παραταξιακής διαφωνίας. Κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα της πολιτικής επιλογής, δεν είναι άλλωστε εξ ορισμού όλοι οι διανοούμενοι αριστεροί ή εναλλακτικοί! Άλλο είναι το πρόβλημα. Ότι δηλαδή ποιητές λησμονούν την ποιητική τέχνη και ομιλούν απρόκλητα κι απρόσκλητα τη γλώσσα της αγοράς. Είναι αλήθεια ότι έτσι κερδίζουν σε αναγνωρισιμότητα, κάθε άνθρωπος ενδέχεται να χαίρεται την ανάδυση από το σκότος του ποιητικού μικρόκοσμου, κάθε άνθρωπος που μπορεί να βίωσε κάποτε την απαξίωση του εκδότη που του αρνήθηκε την έκδοση ποιητικής συλλογής επειδή δεν πουλάει, που ενδέχεται να πόνεσε από την απαξίωση του ευρέως κοινού να αγοράσει και ενδεχομένως να διαβάσει το έργο του, που εκθαμβώθηκε από την αξία που έχει κατακτήσει σήμερα στη χώρα μας η δημοσιότητα. Ο γράφων θα ήταν ο τελευταίος που θα περιφρονούσε έναν διανοούμενο για μια τέτοια αδυναμία. Όμως, από την άλλη μεριά μας σοκάρει η ευκολία με την οποία μπορεί ένα δημόσιο πρόσωπο που αποτελεί πόλο προσανατολισμού στη ζωή μας, να γκρεμίζει τη μεσοτοιχία ανάμεσα στην ηθική της ποιητικής τέχνης και της αγοράς, η ευκολία να χρησιμοποιούνται σε ελεύθερη εναλλαγή δύο διαφορετικοί γλωσσικοί και αισθητικοί κώδικες, οι οποίοι αντιστοιχούν σε διαφορετικούς κώδικες βίου και ηθικής, όχι αναγκαστικά καλύτερους και χειρότερους, όμως διαφορετικούς και κανονικά διακεκριμένους μεταξύ τους. Όπως επίσης σοκάρει η ευπιστία μας να ερμηνεύουμε κατά το δοκούν τις ποιητικές μεταφορές των μεγάλων αυτών ποιητών. Διότι καθώς γράφει η ίδια η Δημουλά στην τελευταία της συλλογή «Εύρετρα», στο ποίημα «Τηλεγράφημα επείγον», «Βάρκα ελήφθη/ κουπί και θάλασσα όχι./ Αμέλησες ή τα έκλεψε η ίδια/ η μεταφορική τους σημασία;» Όπως ακόμη σοκάρει η εσωτερική αντινομία του ποιητή με το φυσικό πρόσωπο Ελευθερίου, ο οποίος κάποτε εντελώς αληθοφανώς έγραφε: «Ποιος φίλος έπαιξε τη μοίρα σου στα ζάρια/ πίσω από σένα ποιος μοιράζει τα χαρτιά/ ποιος κανονίζει τις αυγές και τα φεγγάρια/ και ποιος αλλάζει τον βοριά και το νοτιά;/ Τόσα ταξίδια και καημοί τόσα κουφάρια/ άδικα πήγαν των αδίκων στην φωτιά». («Αργοναύτες», μελοποίηση Η. Ανδριόπουλος, πρώτη εκτέλεση Νένα Βενετσάνου)

Ο Μανόλης Αναγνωστάκης, όπως προαναφέραμε, προτίμησε κάποτε τη σιωπή ως πλαίσιο του παλαιού του λόγου. Ίσως διότι μόνη η αντίστιξη της σιωπής θα μπορούσε να φωτίσει την ποιητική του υποθήκη («Ποιητική», από την τελευταία του συλλογή «Ο στόχος»):

«Σαν  π ρ ό κ ε ς  πρέπει να καρφώνονται οι λέξεις/ να μην τις παίρνει ο άνεμος.»

Αγαθοκλής Αζέλης

(Νοέμβριος 2010)