ΑΓΑΘΟΚΛΗΣ ΑΖΕΛΗΣ

Απόστολος Παληός: Ένας διεθνούς φήμης πιανίστας στο Μουσικό Σχολείο Τρικάλων

Το βιογραφικό του είναι δυσανάλογα μεγάλο προς την ηλικία του. Έχοντας κάνει λαμπρές μουσικές σπουδές και εμφανίσεις, με σημαντικό δισκογραφικό έργο, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, τύχη αγαθή τον έστειλε στο Μουσικό σχολείο Τρικάλων, στο οποίο διασταυρώνονται κατά καιρούς οι διαδρομές σπουδαίων ανθρώπων, τους οποίους το κοινόν της πόλης μας δεν έχει αξιοποιήσει ούτε τιμήσει αρμοδίως. Ξεχωριστός ανάμεσά τους ο κ. Απόστολος Παληός, ο οποίος μοιράζει τον χρόνο του ανάμεσα σε εμφανίσεις σε εκλεκτές και εκλεκτικές αίθουσες στο εξωτερικό και στη χώρα μας, στη διδασκαλία στο Πανεπιστήμιο της Μακεδονίας, στη μελέτη για τη διδακτορική του διατριβή και στη διδασκαλία στο Μουσικό Σχολείο της πόλης μας.

Συμβαίνει με ποιοτικούς, ισορροπημένους, ξεχωριστούς ανθρώπους, να διάγουν βίο χαμηλόφωνο, ίσως διότι έχοντας κατακτήσει το είναι, δεν νοιάζονται για το φαίνεσθαι. Έτσι ο κ. Παληός εντάχθηκε σεμνά στο προσωπικό του Μουσικού Σχολείου Τρικάλων, πολλοί δε αργήσαμε να τον γνωρίσουμε και να τον αναγνωρίσουμε. Σκέφτηκα λοιπόν να αξιοποιήσω την, καθυστερημένη έστω, γνωριμία μαζί του για μια συνέντευξη εφ’ όλης της (μουσικής) ύλης, η οποία ελπίζω να μείνει ως παρακαταθήκη για την πόλη μας κι ακόμη περισσότερο για τους μαθητές μας, και συνάμα να δείξει κάποιες πτυχές της αξίας του Μουσικού Σχολείου της πόλης μας, το οποίο αγωνίζεται να διατηρήσει μια εστία ανθρωπιστικής και καλλιτεχνικής παιδείας σε ένα κλίμα μυωπικής αποσάθρωσης των δημιουργικών δυνάμεων των παιδιών στο πλαίσιο ενός ψυχοβόρου εκπαιδευτικού συστήματος.

[Ο κ. Απόστολος Παληός χαρακτηρίστηκε ως "ένας αληθινός καλλιτέχνης, ένας από τους πλέον συναρπαστικούς πιανίστες που έχει να επιδείξει η Ελλάδα. Ένας πολύ ιδιαίτερος μουσικός με σπάνιες ποιότητες, αυθεντικότητα, μουσική ευφυία και καλλιτεχνική ακεραιότητα" (περιοδικό Μουσικός Τόνος). Διπλωματούχος  του πιάνου με άριστα παμψηφεί, διάκριση και πρώτο βραβείο, καθώς και με  πτυχία αρμονίας, αντίστιξης και φούγκας στην Ελλάδα, συνέχισε τις πιανιστικές του σπουδές στη Μουσική Ακαδημία Ηαnns Eisler του Βερολίνου στην τάξη του Georg Sava και στη Μουσική Ακαδημία Felix Mendelssohn Bartholdy της Λειψίας με καθηγητή τον Markus Tomas, από όπου αποφοίτησε το 2006 με σολιστικό δίπλωμα master με άριστα παμψηφεί και διάκριση. Συνάμα μελέτησε κοντά στους μεγάλους Aldo Ciccolini, Μurray Perahia, Cyprien Katsaris και Γιώργο Χατζηνίκο, σπούδασε δε επειπλέον διεύθυνση ορχήστρας και μουσική δωματίου. Είναι απόφοιτος του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου εισήχθη πρώτος, και υποψήφιος διδάκτωρ μουσικολογίας. Έχει κερδίσει βραβεία και διακρίσεις σε πολλούς διεθνείς διαγωνισμούς πιάνου, μουσικής δωματίου και σύνθεσης στην Ελλάδα  στην Γερμανία, στην Ιταλία και στην Ισπανία, ενώ τιμήθηκε με τον έπαινο της Ακαδημίας Αθηνών και κέρδισε το Βραβείο Gina Bachauer από το Ίδρυμα World in Harmony. Τον Δεκέμβριο του 2007 η Ένωση Ελλήνων Κριτικών Θεάτρου και Μουσικής τού απένειμε το βραβείο του καλύτερου νέου Έλληνα καλλιτέχνη της χρονιάς. Έχει εμφανιστεί σε πολλές συναυλίες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό (Γερμανία, Αυστρία, Αγγλία, Γαλλία, ΗΠΑ, Ισπανία, Ρωσία, Νορβηγία, Κύπρο, Τουρκία, Ρουμανία) και σε μερικές από τις σημαντικότερες αίθουσες συναυλιών του κόσμου, όπως στην Φιλαρμονική (Philharmonie) του Βερολίνου, στο Κοnzerthaus της Bιέννης και στο Carnegie Hall της Ν. Υόρκης. Η δισκογραφία του περιλαμβάνει ηχογραφήσεις πιανιστικών έργων της ρομαντικής περιόδου, νορβηγική μουσική για πιάνο καθώς και έναν δίσκο για την σειρά Greek Classics της δισκογραφικής εταιρίας Naxos με έργα για πιάνο του Λ.Μαργαρίτη και του F. Petyrek. Είναι καθηγητής πιάνου στο Τμήμα Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και στο Μουσικό Σχολείο Τρικάλων.]

Ακολουθεί η συνέντευξη

- Μπορείτε να μου ορίσετε συνοπτικά την έννοια της μουσικής;

 Θα το πω, όπως το σκέπτομαι ενστικτωδώς: Οποιαδήποτε οργάνωση ήχων, η οποία δημιουργεί ένα ολοκληρωμένο αποτέλεσμα ικανό να διεγείρει συναισθήματα στα έμβια όντα είναι μουσική.

 - Η μουσική είναι κατά τη γνώμη σας απαραίτητη για τον άνθρωπο;

Θεωρώ πως είναι τόσο απαραίτητη όσο και η διαδικασία της αναπνοής! Αρκεί να φανταστεί κανείς πώς θα ήταν ένας κόσμος χωρίς ήχους, βουβός, βυθισμένος στην απέραντη σιωπή και έχει την απάντηση…

- Γνωρίζω ανθρώπους για τους οποίους η μουσική ακρόαση αποτελεί ανάγκη και άλλους, για τους οποίους δεν ισχύει, αλλά ακούνε μουσική μόνο περιστασιακά, ακόμη ακόμη αν τύχει μόνο. Πώς αιτιολογείται αυτή η διαφορετική στάση;

Η διαφοροποίηση στην ανάγκη για μουσική ακρόαση είναι ένας συνδυασμός πραγμάτων. Κάποιοι άνθρωποι διαθέτουν από τη φύση τους μια πιο καλλιτεχνική ψυχοσύνθεση. Από εκεί και πέρα η συχνότητα και το είδος της μουσικής ακρόασης είναι θέμα ερεθισμάτων που προσλαμβάνει το κάθε άτομο σε διαφορετικές στιγμές της ζωής του και ιδιαίτερα στην παιδική και εφηβική ηλικία, όπου διαμορφώνεται κυρίως η σχέση με την τέχνη. Σημαντικό ωστόσο είναι ο άνθρωπος να μην απομακρύνεται από τη μουσική ακρόαση απορροφημένος από την αμείλικτη καθημερινότητα.

- Τι είναι αυτό που δημιουργεί το μουσικό γούστο και τις μουσικές προτιμήσεις σε έναν άνθρωπο; Ακούω μερικές φορές από ανθρώπους να ισχυρίζονται ότι ακούν για πρώτη φορά ένα μουσικό θέμα και τους φαίνεται πολύ οικείο, το αγαπούν αμέσως. Άλλοι πάλι μπορεί να νιώσουν απέχθεια γι΄ αυτό.

Και στο σημείο αυτό η εξήγηση είναι ένας συγκερασμός εγγενών και εξωγενών παραγόντων. Από τη μία ο χαρακτήρας κάθε ατόμου, από την άλλη η παιδεία και γαλούχησή του σε συγκεκριμένα ακούσματα. Πρέπει βέβαια να έχουμε πάντα υπόψη μας μια μεγάλη αλήθεια. Ότι η αγάπη και ανάγκη για μουσική εκπορεύεται πρωτίστως εκ των έσω, εκ βαθέων ψυχής!

- Στην ποίηση λέγεται ότι ποιητικότητα είναι αυτό που δεν μπορεί να μεταφραστεί σε μια ξένη γλώσσα κατά τη μετάφραση ενός ποιήματος. Υπάρχει σε ένα μουσικό κομμάτι κάτι, το οποίο έχει μεν γράψει ο συνθέτης του, όμως δεν μπορεί να μεταφραστεί από τον σολίστ σε μουσική πράξη;

Θα λέγαμε ότι ο αντίστοιχος όρος στη μουσική είναι η περίφημη μουσικότητα. Δηλ. ενώ ο συνθέτης έχει σημειώσει με κάθε λεπτομέρεια όλες τις υποδείξεις που αφορούν την εκτέλεση του έργου, είτε αυτές αφορούν το ρυθμό είτε τις δυναμικές αποχρώσεις είτε την απόδοση των φράσεων, δε θα συμβεί ποτέ δύο εκτελεστές να ερμηνεύσουν με τον ίδιο ακριβώς τρόπο ένα μουσικό κομμάτι, όπως δύο ηθοποιοί δεν θα αποδώσουν υποκριτικά πανομοιότυπα τον ίδιο ρόλο. Από ένα σημείο και ύστερα στην Τέχνη υπεισέρχεται το προσωπικό στοιχείο, η διαφορετικότητα στην αντίληψη του κάθε καλλιτέχνη, πάντοτε ωστόσο στα πλαίσια του σεβασμού στις κατευθυντήριες γραμμές, που έθεσε ο δημιουργός. Και αυτή ακριβώς η διαφορετικότητα προσδίδει μαγεία στην ερμηνευτική προσέγγιση της Τέχνης.

- Αποτελεί η μουσική κοινή γλώσσα για όλους τους λαούς, όπως κάποιοι ισχυρίζονται, ή γνωρίζει εθνικά ή πολιτισμικά όρια;

Αποτελεί κοινή γλώσσα στο βαθμό που αποτελεί και μια οποιαδήποτε ξένη γλώσσα κοινή γλώσσα για όλα τα έθνη. Αν τη σπουδάσεις θα την κατανοήσεις και μέσω αυτής θα κατορθώσεις να διεισδύσεις στην γενικότερη κουλτούρα του κάθε λαού. Φαινομενικά για έναν Ινδό είναι δύσκολο να αντιληφθεί τη λόγια ευρωπαϊκή μουσική δημιουργία όπως και για το δυτικό άνθρωπο είναι δυσνόητος ο μουσικός πολιτισμός πρωτόγονων φυλών της Αφρικής. Μόνο η αμοιβαία εκμάθηση μπορεί να οδηγήσει σε ένα ουσιαστικό σημείο επαφής, που θα ξεφεύγει από το πρωτογενές επίπεδο αόριστων και επιδερμικών εντυπώσεων.

- Αρκετά συχνά εκφράζεται στο δημόσιο λόγο ένας φόβος για την ενδεχόμενη ομοιομορφοποιητική επενέργεια  της παγκοσμιοποίησης στη μουσική. Συμμερίζεστε αυτόν τον φόβο;

Για εμένα η λέξη παγκοσμιοποίηση είναι η πιο υπέροχη και ταυτόχρονα η πιο επικίνδυνη λέξη. Αν ο όρος χρησιμοποιείται με τη διάθεση η μουσική δημιουργία όλων των εθνών να γίνει αμοιβαία κοινό κτήμα όλων, τότε πρέπει να αποτελεί όραμα και στόχο. Όταν όμως ο όρος λαμβάνει την αρνητική χροιά της εμπορευματοποίησης μιας συγκεκριμένης μουσικής κουλτούρας και της επέκτασής της στον παγκόσμιο χώρο με σκοπό την αύξηση των κερδών δισκογραφικών εταιριών – κολοσσών, τότε ορθά κατά τη γνώμη μου η λέξη δαιμονοποιείται.

- Μπορείτε να ορίσετε τον επαρκή ακροατή και την ιδεατή  μουσική παιδεία; Είναι απαραίτητη προϋπόθεση αυτή για να γίνει κανείς επαρκής ακροατής;

Η παιδεία ως έννοια άλλοτε παρέχεται από θεσμοθετημένους φορείς έστω και ελλιπώς και άλλοτε αναζητείται από το κάθε άτομο ξεχωριστά ως αδήριτη εσωτερική ανάγκη. Για να είναι κάποιος επαρκής μουσικός ακροατής δεν είναι ανάγκη να έχει σπουδάσει τη μουσική. Είναι δυνατό κάποιος άνθρωπος να «ανακαλύψει» τον θαυμαστό κόσμο της μουσικής τέχνης σταδιακά σε βάθος χρόνου μέσα από την προσωπική ενασχόληση, την τακτική ακρόαση  και την ιστορική μελέτη μουσικών έργων έτσι ώστε να αναπτύξει ένα ποιοτικό αισθητικό κριτήριο, που θα του επιτρέπει να κατανοεί σε ένα ικανοποιητικό βαθμό την εκτέλεση του μουσικού έργου χωρίς «ειδικές» γνώσεις.

- Τι μπορεί να προσφέρει ένα μουσικό σχολείο γενικώς και ειδικότερα σε αυτή την κατεύθυνση;

Το μουσικό σχολείο γενικότερα ως θεσμός έχει τη δυνατότητα να επιτελέσει σημαντικό έργο. Να πλάσει πιο ώριμους αυριανούς πολίτες με ευαισθησίες και ανησυχίες, οι οποίες θα διαμορφώσουν μια νέα, ποιοτικότερα σκεπτόμενη γενιά, και θα αναβαθμίσουν τον τόσο υποτιμημένο Νεοέλληνα. Από την ελληνική αρχαιότητα η μουσική αποτελούσε αναπόσπαστο κομμάτι της μόρφωσης κάθε νέου και συντελούσε στην πνευματική του ανέλιξη. Ο κύριος στόχος λοιπόν του μουσικού σχολείου ειδικότερα πρέπει να είναι όχι μόνο να αναδείξει τα όποια ταλέντα με τις ιδιαίτερες μουσικές δεξιότητες που υπάρχουν, κάτι που είναι αυτονόητο, αλλά και να μεταδώσει στο σύνολο των  μαθητών του την πραγματική αγάπη για τη μουσική πράξη και ακρόαση, να δημιουργήσει το υπόβαθρο πάνω στο οποίο θα δημιουργηθεί και θα επιμορφωθεί  η επόμενη γενιά μουσικών ακροατών στην Ελλάδα, η οποία τόσο πολύ πάσχει από την έλλειψη εκπαιδευμένου κοινού.

- Επιτρέψτε μου τώρα κάποιες πιο προσωπικές ερωτήσεις, οι οποίες όμως έχουν γενικότερο ενδιαφέρον από πλευράς ανθρωπογνωσίας και προβληματικής για την κουλτούρα. Θυμάστε μήπως το πρώτο σας μουσικό βίωμα; Τι σας έφερε κοντά στην κλασική μουσική;

Το πρώτο μου μουσικό βίωμα ήταν μια κασέτα μαγνητοφώνου, που έπεσε τυχαία στα χέρια μου. Περιείχε στη μία πλευρά το τόσο αγαπητό κονσέρτο για πιάνο και ορχήστρα του Νορβηγού συνθέτη E. Grieg  και στην άλλη την δημοφιλή Σονάτα Appassionata  του L.V. Beethoven. Από την πρώτη στιγμή που άκουσα  τους υπέροχους ήχους των έργων αυτών οι ψυχικές μου χορδές δονήθηκαν σε απίστευτο βαθμό. Ήταν μια ανέλπιστη ανακάλυψη για εμένα από τη στιγμή μάλιστα που δεν κατάγομαι από μουσική οικογένεια και επομένως δεν είχα κλασικά μουσικά ακούσματα. Θυμάμαι πως άκουγα αυτή την «ιερή» και καθοριστική, όπως αποδείχθηκε στην πορεία που διάλεξα, κασέτα επί τρεις μήνες συνέχεια! Επομένως από το προσωπικό μου παράδειγμα φαίνεται πως τυχαία γεγονότα είναι δυνατό να επιδράσουν έντονα και να διαμορφώσουν τις προτιμήσεις μας. Για να μυηθεί κάποιος στη μουσική ο καλύτερος τρόπος πιστεύω είναι η μουσική ακρόαση είτε αυτή αφορά έναν ωραίο δίσκο είτε ακόμα καλύτερα μια ζωντανή συναυλία, η οποία λειτουργεί αμεσότερα στις αισθήσεις.

 - Μπορείτε να αξιολογήσετε το επίπεδο των μουσικών σπουδών στη χώρα μας (δημόσιων και ιδιωτικών), συγκρίνοντας με εκείνες σε χώρες του δυτικού κόσμου για τις οποίες έχετε άμεση ή έμμεση γνώση;

Ασφαλώς βρισκόμαστε ακόμη πολύ πίσω σε επίπεδο οργάνωσης σπουδών, αξιοπιστίας πτυχίων και παροχής επαρκούς γνώσης. Δεν μου αρέσει όμως να είμαι μηδενιστής. Θεωρώ πως το επίπεδο των μουσικών στην Ελλάδα έχει βελτιωθεί θεαματικά εξαιτίας των ποιοτικών σπουδών, που πραγματοποιεί η νεότερη γενιά στο εξωτερικό και στόχος πρέπει να είναι από εδώ και πέρα να αξιοποιηθεί το πολύτιμο αυτό ανθρώπινο δυναμικό με τον καλύτερο τρόπο από πολιτεία και ιδιώτες για την κατακόρυφη βελτίωση της παρεχόμενης μουσικής παιδείας.

- Ολοκληρώσατε (αν υποθέσουμε ότι ολοκληρώνονται ποτέ) τις μουσικές σας σπουδές στις Μουσικές Ακαδημίες του Βερολίνου και της Λειψίας. Ποια ιδιαίτερα θετικά γνωρίσματα θα αποδίδατε σε αυτά τα ιδρύματα, τα οποία θεωρείτε ότι απουσιάζουν στη χώρα μας;

Έχετε απόλυτο δίκαιο. Οι σπουδές στη μουσική δεν ολοκληρώνονται ουσιαστικά ποτέ. Μεγαλώνοντας και ωριμάζοντας κανείς διαρκώς ανακαλύπτει νέα πράγματα! Θεωρώ ως τα δύο κυριότερα θετικά χαρακτηριστικά αφενός τη δυνατότητα που προσφέρουν στους σπουδαστές τους τα μουσικά αυτά ιδρύματα και οι πόλεις, όπου βρίσκονται, για διαρκή παρακολούθηση σπουδαίων μουσικών γεγονότων, που αποτελούν εμπειρίες ζωής για τον καθένα, αφετέρου την πλούσια μουσική παράδοση και ιστορία που έχουν να επιδείξουν, κάτι το οποίο εγγυάται την υψηλή ποιότητα των σπουδών.

- Έχετε κερδίσει πολυάριθμα βραβεία και διακρίσεις σε διαγωνισμούς στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ενώ έχετε εμφανιστεί σε συναυλίες σε πολλές από τις σημαντικότερες αίθουσες συναυλιών του κόσμου, μολαταύτα –όπως παρατηρώ- είστε ένας σεμνός άνθρωπος που προτιμά να τον ανακαλύπτουν οι άλλοι παρά να προβάλλει τον εαυτό του. Τι σας προστατεύει από την οίηση η οποία χαρακτηρίζει άλλους διακεκριμένους καλλιτέχνες;

Καταρχάς σας ευχαριστώ για το σχόλιο σας περί σεμνότητας. Η αλήθεια είναι, πως απεχθάνομαι την οίηση και ο λόγος είναι η απόλυτη συναίσθηση μου  για τον πραγματικό ρόλου του καλλιτέχνη, ο οποίος οφείλει να παραμένει ταπεινός και να μην εκπίπτει στο ολίσθημα να τοποθετεί τον εαυτό του πάνω από τη μουσική Τέχνη. Ο καλλιτέχνης υπηρετεί την Τέχνη και όχι η Τέχνη τον καλλιτέχνη, αν και δυστυχώς συχνά συμβαίνει το αντίθετο.

- Διδάσκετε πιάνο στο Μουσικό Σχολείο Τρικάλων και στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, ενώ δίνετε συχνά συναυλίες και εκπονείτε διδακτορική διατριβή. Πώς μπορεί να συνδυάσει ένας άνθρωπος τόσο πολλές και διαφορετικές ενασχολήσεις; Νιώθετε ότι υποβάλλεστε σε θυσίες για να αντεπεξέλθετε;

Ασφαλώς για κάθε απόφαση και επιλογή στη ζωή υπάρχει και το ανάλογο αντίτιμο. Αυτό το αντιλήφθηκα εκ των πραγμάτων από μικρή ηλικία και είμαι διατεθειμένος να το «υποστώ». Ο δρόμος του καλλιτέχνη είναι συχνά πολύ μοναχικός, αλλά οι πολυάριθμες χαρές, που προσφέρει η ενασχόληση με τη μουσική εν τέλει τον αποζημιώνουν.

- Τι θα συμβουλεύατε ένα παιδί, στο οποίο αρέσει η μουσική, ώστε να κατορθώσει να αποκτήσει καλή γνώση στο όργανο που μαθαίνει χωρίς να κουραστεί στη διαδρομή και να παραιτηθεί από την προσπάθεια, καθώς οι μουσικές σπουδές είναι μακροχρόνιες;

Να έχει επιμέλεια, πειθαρχία, επιμονή και υπομονή, να επιδίδεται σε μια συνεχή αναζήτηση εσωτερικών κινήτρων, που θα το κινητοποιούν, να θέτει υψηλούς στόχους δίχως όμως αυτοί να γίνονται αυτοσκοπός και να ανακαλύψει την αγνή χαρά που προσφέρει η μουσική χωρίς όρους και όρια. Ειδικότερα για τα πιο ταλαντούχα παιδιά η συμβουλή μου προς αυτά είναι να αποφύγουν τον κίνδυνο να αντιμετωπίζουν τη μουσική ως μέσο ματαιόδοξης προβολής, αλλά να ασχοληθούν μαζί της πάνω από όλα για το μαγευτικό ταξίδι που αυτή προσφέρει ακόμα κι αν δεν ευτυχήσουν να φτάσουν ποτέ στην «Ιθάκη».