«Ο χρόνος αναδιπλώνεται σ’
έναν κόσμο ασταμάτητο και τρέχει με πόδια ακούραστα, γράφει και σβήνει, όπως εμείς
γράφαμε κάποτε πάνω στην πλάκα με το κοντύλι και σβήναμε με το σφουγγαράκι.
Τότε δεν ξέραμε ότι η ζωή γράφεται από χρόνο σε χρόνο, από μέρα σε μέρα, από
ώρα σε ώρα. Αγνοούσαμε τον καιρό. Μα στο τέλος θυμάσαι μόνο όσα δεν έκανες, όσα
έμειναν στη μέση, τ’ ανεδαφικά σχέδια
του μυαλού σου…»
(σ. 220)
Με
αμείωτο ενδιαφέρον και με μια ανάσα είχα την χαρά να διαβάσω το νεοεκδοθέν
μυθιστόρημα της Λίνας Φυτιλή που δίπλα στον ελληνικό τίτλο φέρει και την
μετάφρασή του στα τουρκικά, καθώς άλτιν μπαχτσεσί ονόμαζαν την εύφορη πεδιάδα
του Αλμυρού Βόλου οι παλιοί Οθωμανοί κυρίαρχοι. Ο τίτλος δεν είναι τυχαίος,
καθώς ενσωματώνει την ιστορική μετάβαση από τα τσιφλίκια της οθωμανικής
περιόδου σε εκείνα της ενσωμάτωσης της Θεσσαλίας στην ελλαδική επικράτεια,
μετάβαση η οποία γεννά την επιθυμία και τη σκέψη για την αποκατάσταση των
μικροκαλλιεργητών μετατρέποντάς τους σε μικροϊδιοκτήτες γης. Ο αγώνας των αγροτών,
ιδιαιτέρως ο πρωτοποριακός ρόλος ορισμένων προσώπων, τα οποία θα αξιοποιήσουν τα
μεταρρυθμιστικά σχέδια των κυβερνήσεων του Ελευθερίου Βενιζέλου για διανομή
γης, ίδρυση αγροτικής τράπεζας και επιστημονικής στήριξης των αγροτών για
αναδιάρθρωση και εκσυγχρονισμό των καλλιεργειών. Κομβικό ρόλο σε αυτόν τον
αγώνα διαδραμάτισε ο Ηλίας Φυτιλής, ο οποίος διακατεχόταν από το συνεταιριστικό
όραμα, στο οποίο διέθεσε δυνάμεις, χρόνο, τον αλύγιστο χαρακτήρα του και την
αγάπη του για την γη και τον χειμαζόμενο αγροτικό κόσμο.
Δεν
πρόκειται για συνωνυμία της συγγραφέως με τον Ηλία Φυτιλή, το αρχείο του οποίου
αξιοποιεί η εγγονή του Λίνα, σε συνδυασμό με τις αφηγήσεις του πατέρα της και
εμπεριστατωμένη μελέτη βιβλιογραφίας, όπως αρμόζει στην εκπόνηση ιστορικού
μυθιστορήματος, για να διερευνήσει, να μορφοποιήσει και να βγάλει από την λήθη
του χρόνου τις αγωνίες και τα προβλήματα του αγροτικού κόσμου και τον εναγώνιο
αγώνα ορισμένων εγγράμματων οραματιστών για αξιοπρεπή διέξοδο από αυτά. Το
εγχείρημα, καθώς φαίνεται, κινητοποιήθηκε όχι μόνο από την κοινωνική ευαισθησία
της συγγραφέως, η οποία με τον τρόπο της τιμά την απώτερη καταγωγή της,
δίνοντας φωνή σε ανθρώπους που δεν διέθεταν την δυνατότητα του δημόσιου λόγου,
αλλά και από την ενδόμυχη ανάγκη, θα λέγαμε, να κρατήσει λίγο ψηλότερα από την
επιφάνεια της σκόνης του χρόνου τους ανιόντες οικείους της και την εποχή τους. Το
αποτέλεσμα είναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα, με επάλληλους και τεμνόμενους μεταξύ
τους κύκλους της ατομικής-οικογενειακής ιστορίας, με την τοπική, την εθνική και
την παγκόσμια ιστορία. Έτσι ο αγώνας για την προσωπική επιβίωση του πρωταγωνιστή
Ηλία, τέμνεται με την προσπάθεια των συντοπιτών του και γενικότερα της αγροτικής
τάξης να αντεπεξέλθει στις ανάγκες μέσα από τις αναστολές που προκαλούσε η
αμάθεια και η αντίδραση εδραιωμένων συμφερόντων, με την πορεία της χώρας μέσα
από αλλεπάλληλους πολέμους (Βαλκανικών, Μικρασιατικού, Β΄ Παγκοσμίου,
Εμφυλίου). Μέσα από τις μυλόπετρες του χρόνου προσπαθούν να επιβιώσουν οι
ήρωες, με εφόδια τον χαρακτήρα, την συντροφικότητα, και την παιδεία, η οποία
και σε τούτο το βιβλίο θα επιβεβαιωθεί ως μηχανισμός κοινωνικής κινητικότητας
για την χώρα μας. Στην περίπτωση της οικογένειας του Ηλία, η γονική οικογένεια
ήταν φτωχή, ο ίδιος κατόρθωσε να μάθει γράμματα, ο ένας γιός του να σπουδάσει
φαρμακευτική, η εγγονή να γίνει δασκάλα και εκλεκτή συγγραφέας με προσωπική
γραφή.
Το
βιβλίο έχει ενδιαφέρουσα διάρθρωση, η οποία χαρακτηρίζεται από τον χωρισμό σε
ενότητες με την παράθεση χωρίων από το ημερολόγιο του Ηλία Φυτιλή και αφορισμών
διαφόρων προελεύσεων, από σκέψεις μορφωμένων ανθρώπων έως συμπυκνωμένη σε
λιγοστές λέξεις λαϊκή σοφία ηρώων του μυθιστορήματος, που λειτουργούν ως αρμοί
σύνδεσης και προσφέρουν κάτι πολύ σημαντικό για ένα μυθιστόρημα, την
αληθοφάνεια. Τα πρόσωπα σμιλεύονται με αμεσότητα και φαίνεται σαν να
παρελαύνουν μπροστά στον αναγνώστη οι μορφές, οι χαρακτήρες, οι κινήσεις, οι
σκέψεις, τα συναισθήματα. Κι αν απουσιάζει η ντοπιολαλιά σε διαλόγους, αυτό
νομίζουμε ότι γίνεται σκόπιμα από την συγγραφέα, για να μας κινητοποιεί σε μια
μπρεχτική αποστασιοποίηση, καλώντας μας να σκεφτόμαστε που και που ότι
διαβάζουμε μυθιστόρημα. Συνάμα έντονη φαίνεται η αγάπη της συγγραφέως για τους ήρωές
της, η ενσυναίσθηση κι η αλληλεγγύη.
Η
γραφή, φαινομενικά απλή και λιτή, φέρει μεγάλο στοχαστικό φορτίο, με έντονες
υπαρξιακές αναφορές, ειδικά όταν η αφηγήτρια εστιάζει στην ιστορικότητα, στον
έλεγχο του χρόνου επί του ανθρώπου, στον άνισο ανταγωνισμό της άψυχης μονάδας
μέτρησής του με το έμψυχο ον που στο τέλος εξανεμίζει.
Αν
δούμε το βιβλίο της Λίνας Φυτιλή ως έναν αγώνα του στοχαζόμενου ανθρώπου με τον
χρόνο, το αίσιο αποτέλεσμα της συγγραφής είναι διττό: κατορθώνει να προστατέψει
το ίχνος των ηρώων της από την βορά του χρόνου, αφού δεν μπορούν να σωθούν οι
ίδιοι οι άνθρωποι, και συνάμα χαράζει βαθύτερο και μακρύτερο προσωπικό ίχνος
στον χώρο των γραμμάτων και της λογοτεχνίας ειδικότερα.
Αγαθοκλής
Αζέλης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου