"συνδέονται άμεσα με την υπό διαμόρφωση σχέση των
προέφηβων και έφηβων μαθητών/τριών με το σώμα τους, την αυτοεικόνα και
αυτοαντίληψή τους και εν γένει με τον εαυτό τους, καθώς επίσης και με τους/τις
συνομιλήκους/ες τους, αλλά και τον ευρύτερο κοινωνικό περίγυρο. Υπό αυτήν την
έννοια, η εστίαση της Θεματικής Εβδομάδας στους παραπάνω βασικούς άξονες αντλεί
από την ευρύτερη σημασία που αποκτά για τους προέφηβους και
έφηβους μαθητές, η κατάρριψη μύθων.
[...] Στους στόχους της συγκεκριμένης πρωτοβουλίας
συμπεριλαμβάνεται και η αξιοποίηση της ετερογένειας του μαθητικού πληθυσμού ως
μέσου για την εγκαθίδρυση μιας θετικής σχέσης με τον εαυτό και με τους άλλους
και την καταπολέμηση στερεοτύπων και προκαταλήψεων σε σχέση με το σώμα, το
φύλο, τη σεξουαλικότητα, τις έμφυλες και τις ευρύτερες διαπροσωπικές και
κοινωνικές σχέσεις, τα οποία ασκούν βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη επίδραση
στην υγεία και την ευημερία των προέφηβων και έφηβων μαθητών και μαθητριών του
σχολείου."
Παρέθεσα αυτό το μακροσκελές χωρίο, διότι για μια
ακόμη φορά επιβεβαιώθηκε ότι η τέχνη, η αυθεντική τέχνη, προηγείται των πράξεων
των καθημερινών ανθρώπων και των θεσμών. Έτσι λοιπόν, τον καιρό που αυτή η
θεματική ενότητα σκανδάλισε αρκετούς, με αποτέλεσμα να εκφραστούν αντιδράσεις,
πληροφορήθηκα την έκδοση ενός νέου εφηβικού μυθιστορήματος από την άξια και
καταξιωμένη φίλη πεζογράφο μας, την κ. Τούλα Τίγκα, με θέμα που σχετίζονταν με
μία από τις πέτρες του σκανδάλου.
Όπως κάθε καλό μυθιστόρημα, έτσι και "Τ' άλλο
μισό του κόσμου" είναι πολυθεματικό, όμως υπάρχει ένας βασικός θεματικός
άξονας, ο έρωτας στην εφηβεία, άξονας τεμνόμενος με άλλους, για να στερεωθεί
και να αναδειχθεί στο πλαίσιό τους. Αν το θέμα ήταν απλώς ένας έρωτας στην
εφηβική ηλικία, τότε το βιβλίο θα αποτελούσε κοινό τόπο. Όμως είναι σαφώς πολύ
περισσότερα, όπως μας έχει συνηθίσει η κ. Τίγκα. Είναι ένα κουβάρι από ποικίλες
τεμνόμενες μεταξύ τους δυσκολίες, όπως μας έχει καταστήσει σαφές η ίδια η ζωή
αλλά και η τέχνη ως δημιουργικό της απείκασμα.
Η προμετωπίδα-αφιέρωση μας προϊδεάζει: "Για όσους μεγαλώνουν μέσα από τη
διαφορετικότητά τους, κουβαλώντας ανασφάλειες ή ενοχές, προσπαθώντας να τα
βρουν με τον εαυτό τους και να υποστηρίξουν την εικόνα τους."
Η αλήθεια είναι ότι ο καλλιτέχνης, ο λογοτέχνης εν
προκειμένω, καλείται να μεγαλώσει ένα έργο μέσα από τη διαφορετικότητα του
έργου, ακροπατώντας σε νεόδμητες ισορροπίες ανάμεσα σε ποταμούς ανασφάλειας,
ακόμη και ενοχής ίσως για τις υπερβάσεις, προσπαθώντας να σταθεροποιήσει τα
πρόσωπά του σε έναν νέο κόσμο που ο ίδιος δημιουργεί, για πρόσωπα που ο ίδιος
πλάθει.
Η ιστορία εκτυλίσσεται σε μια μικρή παραθαλάσσια
κωμόπολη. Το τοπίο γνωστό: με εξαίρεση την τουριστική περίοδο κυριαρχεί η
ρουτίνα της επανάληψης, μέσα στην οποία μια ομάδα εφήβων επιχειρεί να
κανοναρχήσει όσο πιο βιαστικά μπορεί την πορεία της προς την ωρίμανση και την
ενηλικίωση, λες και δεν έχουν νόημα τα ενδιάμεσα στάδια. Κάπου εκεί τους
συναντάει η συγγραφέας μας, in medias res, τους αφουγκράζεται
και συνάμα τους διαπερνά με τη δική της πνοή κατά την αναπαράστασή τους. Το
κουβάρι αρχίζει να ξετυλίγεται από το κρεβάτι του Ρηγόπουλου, του αγοριού με το
πόδι στον γύψο, ως απόρροια μιας αποτυχημένης προσπάθειας να εντυπωσιάσει με το
μηχανάκι τη Λάουρα, νεαρή Ιταλίδα παραθερίστρια, η οποία παρεπιδημεί για μικρό
διάστημα και προκαλεί χτυποκάρδια στον κόσμο των αγοριών. Το τραυματισμένο
αγόρι αποτελεί λοιπόν την αρχή του μίτου, ο οποίος θα μας οδηγήσει, χωρίς την
ασφάλεια μιας Αριάδνης αλλά με τη δεξιοτεχνική πλοκή της συγγραφέως μας στους
κεντρικούς δρόμους αλλά και στα μονοπάτια, στις προθήκες αλλά και στις αποθήκες
της κωμόπολης, βγάζοντας στην επιφάνεια όσα σκεπάζονται από μια κρούστα
ειδυλλιακού τοπίου. Ένας μικρόκοσμος κρύβει σκελετούς στο ντουλάπι. Έτσι αν ο
Ρηγόπουλος αδημονεί να έρθει η ώρα που θα δέσει το κόκκαλο για να βγάλει τον
γύψο, δίπλα του πορεύονται πλησίστια ανοιχτά τραύματα, άλλα διαχρονικά και άλλα
εν τω γενάσθαι. Πίσω από την αφέλεια των ανερμάτιστων ίσως εν πολλοίς εφήβων
κινούνται ζωές λιγότερο ευνοημένες από την τύχη ή από τον περίγυρο ή ποιος
ξέρει από ποιον. Η συγγραφέας αφού μας αφήσει λίγο να περιπλανηθούμε στον
ανέμελο κόσμο της επαρχιακής εφηβικής πλήξης, σκίζει το παραπέτασμα και μας οδηγεί
σε έναν κόσμο δύσβατο. Πίσω από τον δίχως ανταπόκριση έρωτα της Μαρίνας με τον
Θοδωρή, ο οποίος αναπτύσσεται σε πείσμα των στερεοτύπων περί ερωτευσιμότητας
της περιοχής και της ηλικίας, παρουσιάζεται το τραυματικό παρελθόν του αγοριού,
στενά συνυφασμένο με την παθογένεια της σεμνότυφης κατά τα άλλα μικρής
κοινωνίας, η οποία φρίττει μπροστά στα γεννήματά της, μη μπορώντας να τα
διαχειριστεί, ενώ μπορεί πολύ άνετα να τα φέρει στη ζωή. Έτσι ο Θοδωρής, θύμα
του στενού οικογενειακού περιβάλλοντος αρχικά και της ευρύτερης έμφυλης βίας,
βιώνοντας την απόρριψη του πατέρα και τη χλεύη της κοινωνίας και γενόμενος για
δεύτερη φορά θύμα, προσπαθεί να χαράξει τον δρόμο του προς την ενηλικίωση. Η
συγγραφέας, για να στήσει καλύτερα το σκληρό σκηνικό της κωμόπολης προσθέτει τη
μορφή της Ραμόνας, μιας κακοπαθημένης γυναίκας, πλασμένης με αφηγηματική αγάπη,
η οποία δεν αρκούσε για να δικαιολογήσει τον περίγυρο που την έκανε
αλλοπαρμένη, ούτε όμως και να τον καταδικάσει τελεσίδικα. Ακόμη και η
μυθιστορηματική ζωή έχει τη δική της λογική, με όχι τυπικές ηθικοπλαστικές
σκοπιμότητες.
Μέσα σε μια τέτοια κοινωνία, η οποία κρύβει κι άλλα
παλιότερα δράματα, κινούνται θετικές προσωπικότητες, οι οποίες αναλαμβάνουν τη
συναισθηματική προστασία ευάλωτων νέων. Δεν είναι όμως μόνη η ποιότητα
χαρακτήρα που τις ωθεί, κουβαλάνε οι ίδιες τον δικό τους σταυρό, βγαλμένο από
το παρελθόν τους, όμως ό,τι δεν μπόρεσαν ίσως να διαχειριστούν καλά ως βίωμα το
επεξεργάζονται και το τακτοποιούν επαρκώς ως ανάμνηση, προσφέροντας σε δεύτερο
χρόνο σε άλλους εκείνο που δεν μπόρεσαν να προσφέρουν σε στενότερα δικούς τους
ανθρώπους σε ώρα ανάγκης, βοηθούν άλλους αφού δεν μπόρεσαν να βοηθήσουν τον
εαυτό τους. Έτσι ο γερο Αστρολάβος, ο ιδεότυπος παππού για τους εφήβους της
ιστορίας στηρίζει διακριτικά τον Θοδωρή, ο οποίος υφίσταται τη χλεύη του
επαρχιώτικου μικρόκοσμου και την απόρριψη του ανεπαρκή να διαχειριστεί την
ιδιαιτερότητά του πατέρα, η δε καθηγήτρια του σχολείου, η κ. Μυρσίνη έχει
υιοθετήσει όλη τη μαθητοπαρέα, ιδιαίτερη φροντίδα όμως δείχνει στην Μαρίνα, η
οποία είναι νεότερο απείκασμά της, όπως ο Θοδωρής είναι απείκασμα του νεκρού
γιου του γερο Αστρολάβου, με τον οποίο γιο μοιραζόταν το κοινό χαρακτηριστικό
της ομοφυλοφιλίας.
Οι ήρωες, μολονότι εστιάζουν στην προσωπική τους
διαδρομή, ζουν παράλληλα τον κοινό βίο της παρέας, καθώς η συγγραφέας τους
δομεί αξίες-σημεία αναφοράς, συγκεκριμένα την φιλία, η οποία διαδραματίζει
σημαντικό ρόλο στη ζωή των εφήβων, αλλά και την καθηγήτρια, η οποία γίνεται
μέντορας και κάνει αυτό που θα προσδοκούσαμε πολλοί από έναν επιθυμητό δάσκαλο:
τονώνει τη λειτουργία της ομάδας και δημιουργεί ένα προστατευτικό-ενισχυτικό
πλαίσιο για τους εφήβους, για την ακρίβεια προσφέρει στα παιδιά τα εργαλεία για
να διανοίξουν τη δική τους ασφαλή οδό, όσο και όπως αντέχει καθένας τους. Όμως
για τον ρόλο της παρέας και της δασκάλας θα μιλήσουν λίγο αργότερα ο Παναγιώτης
Αρέστης και ο Φώτης Αθάνατος, οι οποίοι θα δώσουν την οπτική πραγματικών εφήβων
για τα δύο μείζονα θέματα του μυθιστορήματος, ενώ η Αλεξάνδρα Καρκανιά θα
επιχειρήσει να ανατάμει το μυθιστορικό πρόσωπο της Μαρίνας από την οπτική γωνία
μιας συνομήλικής της κοπέλας. Αυτός ο σχεδιασμός αποτελεί επιλογή καινοτόμο της
συγγραφέως, η οποία διαπίστωσε ότι κατά κανόνα τουλάχιστον τα εφηβικά
μυθιστορήματα γράφονται και
παρουσιάζονται από ενήλικες, ερήμην των εφήβων, στους οποίους κυρίως
απευθύνονται.
Κλείνοντας αυτό το σκέλος της ανάλυσης,
αποκρύπτοντας βασικά στοιχεία της υπόθεσης επ' ωφελεία της ανάγνωσης, θα ήθελα
να επισημάνω ότι η συγγραφέας δεν πλάθει κάποιο εμφανές, συμβατικό happy end στην ιστορία της. Δεν έχει άλλωστε επιχειρήσει ποτέ να
μετατρέψει τη ζωή των ηρώων της σε παρωδία. Γνωρίζει όμως ότι οι αναγνώστες (οι
θεατές κόντεψα να πω, επηρεασμένος από την παραστατικότητα του βιβλίου) μέσω
των ηρώων οδηγούνται σε κάθαρση, στη δε κάθαρση δεν οδηγεί το happy end. Και ποια είναι η
λύσις; Ίσως βρίσκεται στο σύντομο τελευταίο κεφάλαιο αναστοχασμού της Μυρσίνης,
στην οποία αναθέτει μάλλον η συγγραφέας μας την εκπροσώπησή της όταν
ολοκληρώνει την επίσκεψή της στην ψυχή των αναγνωστών της, διαπιστώνοντας μαζί
με τον σοφό Ηράκλειτο ότι όντως, "πάντα ρει"
Αγαθοκλής
Αζέλης
