Εργαζόμουν ήδη έξι χρόνια ως φιλόλογος στο Μουσικό Σχολείο Τρικάλων, όταν
πέρυσι τέτοιον καιρό η κόρη μου, τελειόφοιτη του δημοτικού, μου ζήτησε να
υποβάλω αίτηση συμμετοχής της στις εξετάσεις επιλογής μαθητών για την Α΄ τάξη
Γυμνασίου του Μουσικού Σχολείου. Έξι χρόνια πριν είχα υποβάλει ο ίδιος τη δική
μου αίτηση για άλλου είδους «εξετάσεις», εννοώ την αίτηση μετάθεσης προς το
ξεχωριστό αυτό σχολείο, το οποίο επιλέγει το προσωπικό του με βάση το βιογραφικό
του και όχι τη συνηθισμένη μοριοδότηση που ισχύει για τα υπόλοιπα σχολεία. Το
προσωπικό του Μουσικού Σχολείου επιλέγεται με κριτήριο τις μεταπτυχιακές
σπουδές, τη μουσική-καλλιτεχνική παιδεία ή εμπειρία, το πνευματικό έργο
γενικότερα και την καθολική συγκρότηση. Θεωρούσα από τότε, για την ακρίβεια από
όταν διορίστηκα ως εκπαιδευτικός στο δημόσιο, αυτό το είδος σχολείων
πρωτοποριακό για τη χώρα μας. Όταν άρχισα να εργάζομαι στο Μουσικό Σχολείο
Τρικάλων συνειδητοποίησα εμπράκτως ότι εκτός από πρωτοποριακό είναι και
υποδειγματικό, άξιο μίμησης σε επίπεδο προγράμματος σπουδών και εκπαιδευτικών
πρακτικών.
Από την αρχή ένιωσα ενθουσιασμό με το νέο εργασιακό μου περιβάλλον. Οι
καθηγητές των μαθημάτων γενικής παιδείας συνεργάζονται με καθηγητές της
μουσικής πολυάριθμων ειδικοτήτων, το σχολείο γίνεται σχολή για τους ίδιους τους
εκπαιδευτικούς του, οι οποίοι διδάσκουν και μαθαίνουν συνάμα. Περνώντας ο
χρόνος συνειδητοποίησα ότι σε διπλανές αίθουσες, αθόρυβα, δίδασκαν
διακεκριμένες προσωπικότητες του επιστημονικού και καλλιτεχνικού χώρου, οι
οποίες έφερναν στο σχολείο μας την αύρα ενός επιστημονικού εργαστηρίου, μιας
λογοτεχνικής συντροφιάς ή μιας αίθουσας συναυλιών ακόμη και από την άλλη ακτή
του Ατλαντικού. Κάποια στιγμή δημοσίευσα την εξής σκέψη: «Σε αυτό το ολοκληρωμένο
σχολείο, στο οποίο συναιρούνται οι τέχνες με τα γράμματα και προσφέρονται στους
μαθητές του ως ένα πολυεργαλείο διάνοιας, αισθητικής και ενσυναίσθησης, ένα
μειονέκτημα του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος μετασχηματίζεται σε
προτέρημα: το μόνιμο άξιο καλλιτεχνικό προσωπικό του συναντάται με αναπληρωτές
εκπαιδευτικούς, για τους οποίους η διδασκαλία στο σχολείο μας αποτελεί σταθμό
μιας πολύ σημαντικής ανοδικής σταδιοδρομίας, τέρμα μιας πορείας και αφετηρία
μιας άλλης. Έτσι συντελείται μια διαρκής πνευματική ανανέωση τόσο για τους
μαθητές όσο και για το προσωπικό του όλων των κατευθύνσεων, το οποίο έχει την
ευκαιρία μιας διαρκούς δια βίου μαθητείας.»
Αυτά και άλλα πολλά είχα παρατηρήσει, πάντα από τη σκοπιά του
εκπαιδευτικού, της μιας πλευράς της σχολικής μονάδας. Τώρα που η κόρη μου
ολοκληρώνει την πρώτη χρονιά της σε τούτο το σχολείο νιώθω την ανάγκη να
μοιραστώ μαζί σας με την ιδιότητα του γονιού την πεποίθηση ότι το Μουσικό
Σχολείο Τρικάλων αποτελεί έναν προνομιακό χώρο μάθησης, στον οποίο η κυρίαρχη
παράμετρος άμιλλας μεταξύ των μαθητών είναι ανάπτυξη σφαιρικής προσωπικότητας
με ποιοτικές επιδόσεις σε ποικίλους τομείς, ένας από τους οποίους είναι και η
μουσική. Διαπίστωσα και ως γονιός ότι το παιδί μου μεγαλώνει με ασφάλεια σε ένα
πλούσιο σε βιώματα σχολικό περιβάλλον, ενώ είχα τη χαρά να διαπιστώσω και από
άλλη οπτική γωνία το επίπεδο και την προσφορά του προσωπικού του σχολείου, από
την πανταχού παρούσα τριάδα της διεύθυνσης με το εξαντλητικό ωράριο (η οποία
αντιμετωπίζει τις υποχρεώσεις δύο σχολείων, καθώς το Μουσικό είναι τόσο
Γυμνάσιο όσο και Λύκειο) μέχρι τους εκπαιδευτικούς του καθημερινού αγώνα για τη
μάθηση.
Παράλληλα είδα μέσα από τα μάτια του παιδιού μου την αξία της μουσικής
παιδείας με τον τρόπο που αυτή διαμεσολαβείται στο συγκεκριμένο σχολείο και τη
σημασία της συμμετοχής σε συναυλίες-παραστάσεις, μοναδικό κι αυτό
χαρακτηριστικό του Μουσικού Σχολείου. Εδώ χρειάζεται να παραθέσω μια σκέψη που
δημοσιοποίησα παλιότερα, η οποία όμως επικαιροποιείται μέσα από τη νέα οπτική
γωνία: Μεγάλη σημασία έχουν οι πρόβες στις οποίες συμμετέχουν οι μαθητές, η
πολύμηνη προετοιμασία τους, εκτός από την επί σκηνής παρουσία τους.
«Στην περίπτωση των
επαγγελματικών μουσικών συνόλων είναι λογικό να μην απασχολούν το φιλόμουσο
κοινό οι πρόβες τους. Στην περίπτωση όμως σχολικών μουσικών συνόλων, συμβαίνει
ή οφείλει να συμβαίνει το αντίθετο. Η ουσία (καλλιτεχνική και παιδαγωγική)
βρίσκεται στις πρόβες και όχι στην παράσταση. Αυτό συμβαίνει, διότι οι νεαροί
μουσικοί είναι μαθητές, οι οποίοι παρακολουθούν καθημερινά τα σχολικά μαθήματα
(και τα αντίστοιχα … απογευματινά, με το ανάλογο χρονικό κόστος) και επιπλέον
παρακολουθούν μαθήματα μουσικών οργάνων σε πρόσθετες διδακτικές ώρες, ενώ
συμμετέχουν και σε μουσικά σύνολα, τα οποία υλοποιούν τις ενδοσχολικές γιορτές
και τις δημόσιες εκδηλώσεις του σχολείου. Αν δεν είναι άθλος ό,τι κατορθώνουν
αυτοί οι μαθητές, τότε μάλλον έχουν χάσει οι λέξεις τη σημασία τους. Όμως το
θέμα εξακολουθεί να μην είναι ποσοτικό. Αξίζει να προσέξει κανείς την
παιδαγωγική διάσταση του πράγματος, η οποία προσφέρει απαράμιλλη ποιότητα.
Συγκεκριμένα, ενώ για τα Γενικά Λύκεια το Υπουργείο Παιδείας προγραμμάτισε
εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, της οποίας ένας βασικός στόχος είναι η
μαθητοκεντρική και ομαδοσυνεργατική διδασκαλία, με στόχο να καλλιεργηθούν οι
δεξιότητες του μαθητή μέσα από τη συνεργασία σε ομάδες υπό την καθοδήγηση και
όχι την αυταρχία του καθηγητή, στο Μουσικό Σχολείο αυτοί οι στόχοι υπάρχουν και
υλοποιούνται από την αρχή της λειτουργίας του. Συγκεκριμένα, κάθε μαθητής, στο
ατομικό μουσικό μάθημα, αποτελεί το επίκεντρο, την αρχή και το τέλος (=σκοπό)
του μαθήματος. Η επίδοσή του εξελίσσεται και συνάμα ελέγχεται και αξιολογείται
από μάθημα σε μάθημα, ενώ ο ίδιος είναι εκ των πραγμάτων σε θέση να κάνει την
αυτοαξιολόγησή του. Η εκμάθηση μουσικού οργάνου απαιτεί, πέρα από την ευαισθησία,
μεγάλη αυτοπειθαρχία, η οποία επίσης διδάσκεται και κατακτάται με την πάροδο
του χρόνου. Από την άλλη μεριά η συμμετοχή στα μουσικά και άλλα σύνολα
(ορχήστρα, χορωδία, θεατρικό σύνολο, σύνολο μουσικής τεχνολογίας κ.ά.) διδάσκει
στα παιδιά άλλες δεξιότητες, αρχές και αξίες. Εδώ διδάσκεται ο απόλυτος
συντονισμός και η συνεργασία, η υπέρβαση του εγώ και η διάλυσή του μέσα στο
εμείς της συλλογικότητας, με έναν ιδιαίτερο τρόπο: ενώ δεν καταργείται το
υποκείμενο-πρόσωπο, εναρμονίζεται με το συλλογικό υποκείμενο-μουσικό σύνολο,
στο οποίο κάθε όργανο ξεχωρίζει μεν, όμως αυτό γίνεται μέσα από τη συν-φωνία,
την ένωση με τα άλλα με στόχο την επίτευξη του τελικού αποτελέσματος, το οποίο
υπακούει σε τελευταία ανάλυση και σε μια αισθητική αρχή. Αυτή η ύψιστη παιδαγωγική
διαδικασία, ιερουργία θα την ονόμαζα αν δεν κινδύνευα να χαρακτηριστώ γλυκερός,
συντελείται καθημερινά στο Μουσικό Σχολείο Τρικάλων. Το αποτέλεσμα είναι, χωρίς
να καταργούνται τα λειτουργικά όρια, μαθητές και εκπαιδευτικοί να συγχωνεύονται
σε ένα ενιαίο παιδαγωγικό σύνολο, να ενεργούν σαν μέλη μιας πολυμελούς
οικογένειας, η οποία μαθαίνει να αντιμετωπίζει συλλογικά τα ζητήματα που
προκύπτουν κάθε φορά. Κάθε σχολική χρονιά λαμβάνει χώρα στο σχολείο πολύπλευρη
παιδαγωγική δράση, τόσο στο πλαίσιο των μουσικών μαθημάτων όσο και σε εκείνο
των μαθημάτων γενικής παιδείας, τα οποία δεν λαμβάνουν δημοσιότητα, όμως
συμβάλλουν σημαντικά στην καλλιέργεια των παιδιών.
Ας μην υποτιμήσουμε όμως την
ίδια τη συναυλία, την έκθεση δηλαδή των μαθητών σε εξωσχολικό κοινό. Καθημερινά
συζητάμε οι εκπαιδευτικοί με τους μαθητές και τους γονείς τους την ανάγκη να
συνειδητοποιήσουν οι νεαροί μας συνεργάτες ότι η ζωή αποτελεί μια «παράσταση»,
στην οποία εφαρμόζει κανείς όσα έμαθε από το σχολείο και τους λοιπούς φορείς
κοινωνικοποίησης, ότι η ζωή απαιτεί κυρίως όχι πληροφορίες αλλά δεξιότητες. Η
συμμετοχή λοιπόν των μαθητών στις δημόσιες συναυλίες αποτελεί την ύψιστη πρόβα
για τον δημόσιο βίο τους, καθώς απέναντί τους έχουν άτεγκτους κριτές, ένα κοινό
που πρέπει να το κατευνάσουν και να το κερδίσουν, αφού πρώτα πειθαρχήσουν
απαρέγκλιτα στις αρχές του μουσικού συνόλου και στις οδηγίες του μαέστρου. Όταν
μάλιστα συμμετέχουν και καθηγητές στο σύνολο, τότε ολοκληρώνεται η εικόνα του
μουσικού συνόλου ως κοινωνίας ανθρώπων με ποικίλου επιπέδου ηλικίες και
δεξιότητες, τις οποίες αλληλέγγυα μοιράζονται υπηρετώντας τον κοινό στόχο. Σε
μια άναρχη, απείθαρχη, δίχως όρους ανταγωνιστική, ατομικιστική και σε μεγάλο
βαθμό ακαλαίσθητη και δυσαρμονική κοινωνία σαν την ελληνική, το Μουσικό Σχολείο
οφείλει να αποτελεί σημείο αναφοράς και πρότυπο, Θερμοπύλες μιας καταρρέουσας
κοινωνίας των πολιτών.» Θα συμπλήρωνα τώρα τα παραπάνω με μια αναφορά στον
αμέτρητο προσωπικό χρόνο που διαθέτουν οι εκπαιδευτικοί του σχολείου εκτός
ωραρίου και μάλιστα –σε μια κοινωνία που το χρήμα αποτελεί θεμελιώδη αξία-
χωρίς χρηματική αποζημίωση.
Το παιδαγωγικό έργο που
παρουσίασα παραπάνω αποτελεί επαξίως πόλο έλξης για τους γονείς οι οποίοι
αγωνιούν να προσφέρουν στα παιδιά τους σφαιρική παιδεία σε ένα παιδαγωγικά
άρτιο και ασφαλές περιβάλλον, σε ένα σχολείο από το οποίο δεν αποφοιτούν μόνο
μουσικοί αλλά νέοι έτοιμοι να σπουδάσουν σε όλες τις ειδικότητες. Μάλιστα σε
μια κοινωνία όλο και πιο ανταγωνιστική, είναι σημαντικό να προσφέρουμε στα
παιδιά μας όχι πληροφορίες περιορισμένης χρήσης παρά εφόδια ζωής, δηλαδή
σφαιρική παιδεία, ενσυναίσθηση μέσα από την επαφή με την τέχνη, ισχυρή
προσωπικότητα μέσω της υποστηρικτικής συναισθηματικής ωρίμανσης, κοινωνικότητα
και συνεργατικότητα, πράγματα που συναποτελούν την καθημερινότητα στο Μουσικό
Σχολείο Τρικάλων. Τέλος, οι δυσκολίες του νέου Λυκείου τόσο σε διδακτικό όσο
και σε εξεταστικό επίπεδο μπορούν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά σε ένα
τέτοιο «οικογενειακό» σχολικό περιβάλλον, στο οποίο μάλιστα ο αριθμός μαθητών
ανά τμήμα είναι κατά μέσο όρο σαφώς μικρότερος από ό,τι στα Γενικά Λύκεια.
Αγαθοκλής Αζέλης
